نقد کتاب در جست‌وجوی زمان ازدست‌رفته,

اثر مارسل پروست,

این رمان با نام در جست‌وجوی زمان ازدست‌رفته یا یادآوری گذشته به انگلیسی ترجمه‌شده است. هر نامی که روی آن بگذارید، این اثر کلاسیک مارسل پروست بسیاری از خوانندگان احتمالی خود را با حجم فوق‌العاده زیادش، 3308 صفحه، وحشت‌زده می‌کند. باوجود تعداد صفحات زیاد، مطالعه‌ی کتاب سخت نیست؛ فقط طولانی است. در حقیقت، سبک نگارش بسیار عریان و صریح است و با وجود توضیحات توصیفی فراوانِ کتاب، به‌هیچ‌وجه اغراقی در آن دیده نمی‌شود. به‌علاوه، خود رمان به هفت جلد تقسیم‌شده‌است؛ پس می‌توانید به‌عنوان یک مجموعه کتاب آن را در نظر بگیرید. به‌هرحال، به‌جز جلد اول، «طرف خانه سوان»، بقیه کتاب‌ها چندان هم منحصربه‌فرد نیستند؛ پس تنها اگر بخواهید آن را با دقت بخوانید باید برایش زمان زیادی بگذارید.

قبل از کلنجار رفتن با این رمان، لازم است به شما بگویم که نباید انتظار هیچ‌گونه طرح و موضوع عادی و مرسومی را از آن داشته باشید. در کل این کتاب خاطرات از زبان اول‌شخص روایت می‌شود. گوینده شخصیتی قهرمان و خارق‌العاده ندارد. او مردی جوان تا حدی ناتوان و حساس است. این ویژگی‌ها برای یک رمان امیدوارکننده نیستند اما وقتی در کتاب غرق می‌شوید، آن را تجربه‌ای غیرعادی می‌یابید.

این اثر ادبی شما را درون ذهن و افکار راوی می‌کشاند. رمان‌های دیگر به‌ندرت چنین قدرتی دارند. بامطالعه‌ی این رمان نه‌تنها هنگام اتفاقات کلیدی زندگی راوی، محرم اسرار درونی‌ترین افکار او می‌شوید؛ بلکه تمامی اضطراب‌ها، رؤیاها، افکار و اختلالات روانی و فراز و نشیب‌های احساسی هر روزه‌اش را با او تجربه می‌کنید. شگفت‌انگیز است؛ در جهانی غوطه‌ور می‌شوید که کاملاً واقعی به نظر می‌رسد؛ با تمام شخصیت‌هایی که با پیش رفتن در کتاب آن‌ها را طوری می‌شناسید مانند این‌که آن‌ها دوستان و آشنایان واقعی شما هستند.

قطعاً تفاوت‌های بزرگی میان جامعه‌ی پیشرفته‌ی فرانسه در اوایل دهه‌ی 1900 میلادی و جامعه‌ی مدرن امروزی است. با این حال، شخصیت‌های این رمان همان انگیزه‌ها، ویژگی‌ها، نقص‌ها و مشکلات انسان‌های امروزی را دارند. معضلات روان‌شناختی دهه‌ی 1900 میلادی با مشکلات مردم امروزی تفاوت چندانی ندارد. شخصیت‌های داستان بدون شک شما را یاد آدم‌هایی می‌اندازند که قبلاً ملاقات کرده‌اید و با خواندن این رمان احتمالاً درباره‌ی شخصیت آن‌ها دیدگاه‌های جدیدی پیدا خواهید کرد. من فکر می‌کنم نوشتن درباره‌ی مردمی که همگی به‌شدت به دنبال این هستند که به مجالس اعیان پاریس راه یابند، هم سرگرم‌کننده و هم واقع‌گرایانه است. مبارزات و اغتشاشات داخلی جامعه، خیانت، تحقیر و خودخواهی همگی به‌خوبی توصیف‌شده‌اند.

تأثیرگذارترین جنبه‌ی نوشته‌های پروست توانایی او در توصیف مشاهدات، احساسات و به تصویر کشیدن پدیده‌هاست. همه این را شنیده‌اند که «گاه یک تصویر، به‌اندازه‌ی هزاران کلمه ارزش دارد». در این اثر، پروست بارها نشان می‌دهد که با کلمه‌ها می‌تواند چیزهایی را توصیف کند که هرگز آن‌ها را نمی‌توان با چشم دید. یکی از مشهورترین نمونه‌های این امر، زمانی است که او توصیف می‌کند چگونه مزه‌ی کیک «مدلینز» خاطرات و احساسات عمیقی را در او برمی‌انگیزد…

در جست‌وجوی زمان ازدست‌رفته، فرصت‌های بی‌شماری را برای پروست محیا می‌کند تا موضوعات فراوانی را بررسی کند. موضوعاتی جامع که روی خاطرات، مشاهدات و گذر زمان تمرکز می‌کند. هم‌چنین در کتاب، عشق در اشکال مختلفی بررسی‌  شده است. هوس، دوستی، وفاداری، صداقت، نادرستی، تلاش برای ارتقای طبقه‌ی اجتماعی، سیاست، بالا رفتن سن و در نهایت مرگ. به‌طور خلاصه، این مجموعه درباره‌ی زندگی است؛ با تمام عجایب، سختی‌ها و پیروزی‌هایش.

در این اثر، اگرچه راوی داستان هم‌جنس‌گرا نیست، ولی این‌طور برداشت می‌شود که در بخش‌هایی از کتاب به‌طور غیرمستقیم به هم‌جنس‌گرایی پرداخته می‌شود؛ چرا که خود پروست تمایلات هم‌جنس‌گرایانه داشته است. در روزگار پروست همین توصیفات اندک هم می‌توانست عملی تابوشکن تلقی شود.

پروست دیدگاه‌ها و نظریات هیجان‌انگیزی را درباره‌ی معنی زندگی بیان می‌کند البته گاهی هم از مسیر اصلی داستان منحرف می‌شود که برای کتابی با این حجم چندان هم غیرقابل‌پیش‌بینی نیست. قسمت‌هایی از کتاب می‌توانستند با اندکی ویرایش بهتر شوند. سه کتاب آخرِ این مجموعه کمی مشکلات ویرایشی دارند زیرا پروست پیش از آنکه بتواند ویرایش نهایی کار عظیم خود را به اتمام برساند از دنیا رفت.

پیشنهاد من این است که از جلد اول، طرف خانه‌ی سوان، شروع کنید و در برابر این شروع آرام و صبور باشید. حداقل باید سیصد صفحه‌ی اول آن را بخوانید تا بفهمید آیا ارزش دارد وقتتان را صرف مطالعه‌اش کنید یا خیر. با وجود آنکه سه جلد آخر از کیفیت پایین‌تری برخوردارند ولی آخرین کتاب مأموریت فوق‌العاده‌ای دارد؛ این آخرین کتاب است که داستان را کامل می‌کند.

این مجموعه کتاب با ترجمه‌ی مهدی سحابی، توسط نشر مرکز به چاپ رسیده است.